Nghệ thuật hát then – đàn tính của người Tày đã trở thành di sản văn hóa đặc sắc không chỉ của huyện Bình Liêu mà còn của cộng đồng dân tộc Tày trên cả nước. Trong những năm gần đây, chính quyền địa phương, các nghệ nhân và cộng đồng đã nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống này, đặc biệt là gắn kết hát then với phát triển du lịch cộng đồng.
Hành trình lưu giữ “then” trong đời sống
Hát then ở Bình Liêu được chia thành hai loại hình chính: then nghi lễ (gắn với các tín ngưỡng tâm linh) và then văn nghệ (then thế tục) phục vụ nhu cầu văn hóa, giải trí trong đời sống cộng đồng. Từ đầu những năm 2000, nhiều Câu lạc bộ (CLB) hát then – đàn tính đã được thành lập, trở thành cầu nối quan trọng giúp nghệ thuật này được bảo tồn và lan tỏa sâu rộng.
Để gìn giữ “then” một cách bài bản, huyện Bình Liêu đã triển khai nhiều giải pháp:
- Tổ chức các lớp truyền dạy hát then: Các lớp học thu hút sự tham gia của hàng trăm học sinh và người dân địa phương, dưới sự dẫn dắt của các nghệ nhân ưu tú và nghệ nhân dân gian như Hoàng Thị Viên, Lương Thiêm Phú, Đặng Văn Sàu… Đây không chỉ là hoạt động truyền dạy đơn thuần mà còn là cách trao truyền di sản từ thế hệ này sang thế hệ khác, kết hợp nhuần nhuyễn giữa then nghi lễ và then văn nghệ.
- Duy trì hoạt động của các CLB hát then: Hiện tại, Bình Liêu có 6 CLB văn nghệ cấp xã và 7 CLB cấp thôn, khu, thu hút từ 15-30 thành viên/CLB. Những CLB này không chỉ tập trung sinh hoạt, luyện tập mà còn tích cực biểu diễn phục vụ các dịp lễ hội, sự kiện lớn của huyện, tạo không khí sôi động và làm sống lại không gian văn hóa then. Điển hình như các CLB tại xã Hoành Mô và thị trấn Bình Liêu, nơi những làn điệu then được hòa quyện trong khung cảnh sinh hoạt đời thường.
- Đưa hát then vào trường học: Nhằm giáo dục và giới thiệu hát then cho thế hệ trẻ, các lớp hát then đã được tổ chức tại các trường học thông qua các buổi sinh hoạt ngoại khóa. Điều này không chỉ giúp các em học sinh biết đến loại hình nghệ thuật truyền thống mà còn khơi dậy niềm tự hào về văn hóa quê hương.
Trường THCS Lục Hồn thường xuyên tổ chức các lớp học ngoại khóa dạy đàn tính – hát then cho học sinh.
Gắn bảo tồn với phát triển du lịch cộng đồng
Hát then – đàn tính không chỉ là di sản văn hóa mà còn là nguồn tài nguyên quý giá để phát triển du lịch cộng đồng. Tại các hội thảo về bảo tồn hát then, như hội thảo “Bảo tồn và phát huy di sản diễn xướng then trong bối cảnh phát triển du lịch cộng đồng ở huyện Bình Liêu”, các chuyên gia đã khẳng định tầm quan trọng của việc khai thác hát then một cách bền vững:
- Tạo sản phẩm du lịch độc đáo: Hát then được lồng ghép vào các chương trình văn nghệ phục vụ du khách. Du khách đến Bình Liêu có thể thưởng thức những làn điệu then mượt mà bên tiếng đàn tính sâu lắng, trong không gian văn hóa của đồng bào Tày. Các điệu múa cơ bản như múa trầu, múa quạt, múa nón… cũng được giới thiệu nhằm tạo trải nghiệm đa dạng cho du khách.
- Liên kết với các hoạt động lễ hội: Các lễ hội đặc sắc như Lễ hội đình Lục Nà, Hội Soóng Cọ, Hội mùa vàng… đã trở thành những “sân khấu” tự nhiên để hát then lan tỏa. Trong các sự kiện này, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh đẹp Bình Liêu mà còn được hòa mình vào không gian diễn xướng độc đáo của cộng đồng.
- Xây dựng mô hình du lịch then: Bình Liêu đang hướng đến phát triển các tour du lịch trải nghiệm văn hóa, trong đó hát then sẽ là điểm nhấn. Đây là cách làm vừa giúp bảo tồn, phát huy giá trị hát then, vừa góp phần phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
Vai trò của cộng đồng và nghệ nhân
Các nghệ nhân dân gian và thành viên CLB hát then đóng vai trò không thể thay thế trong việc lưu giữ và truyền dạy di sản. Họ không chỉ là những người “giữ lửa” mà còn là những “người thầy” tận tụy, nhiệt huyết. Nghệ nhân Lương Thiêm Thành chia sẻ: “Hát then là linh hồn của người Tày, chúng tôi mong muốn truyền dạy và lan tỏa tình yêu với then đến thế hệ trẻ, để hát then không bao giờ bị mai một.”
Cùng với đó, sự quan tâm của chính quyền địa phương trong việc đầu tư, hỗ trợ bảo tồn hát then đã tạo thêm động lực để cộng đồng chung tay gìn giữ và phát huy loại hình nghệ thuật độc đáo này.
Bình Liêu đang trên hành trình biến hát then – đàn tính trở thành “đại sứ văn hóa” trong các hoạt động giao lưu văn hóa, du lịch. Như lời ông Lý Văn Bình, Chủ tịch HĐND huyện Bình Liêu: “Chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh truyền dạy hát then, đặc biệt là then văn nghệ cho thế hệ trẻ, đồng thời xây dựng các mô hình du lịch liên quan đến then, góp phần đưa văn hóa truyền thống trở thành động lực phát triển kinh tế – xã hội.”
Với những nỗ lực không ngừng, hát then sẽ không chỉ là “báu vật” văn hóa của người Tày Bình Liêu mà còn trở thành một điểm nhấn độc đáo, thu hút du khách trong nước và quốc tế đến với mảnh đất biên cương tươi đẹp này.
