Tết Ngô, còn được gọi là Tết “Mùa Mưa”, là một trong những lễ hội truyền thống quan trọng nhất của người Cống ở tỉnh Lai Châu, nằm ẩn sau màn sương mù của vùng núi phía Tây Bắc nước ta. Dân tộc Cống, còn được gọi là Xá hoặc Xá Cống, đứng thứ 48 trong tổng số 54 dân tộc của Việt Nam và có một dân số ít ỏi. Tại tỉnh Lai Châu, có hơn 1.500 người Cống cư trú ở 6 bản thuộc hai huyện Mường Tè và Nậm Nhùn. Trong đó, có đến 5 bản chỉ có người Cống sinh sống mà không có sự xen lẫn của các dân tộc khác.
Tập quán định cư cô cụm này đã trở thành điều kiện thuận lợi để người Cống bảo tồn được bản sắc văn hóa của mình. Điều này thể hiện rõ trong nhiều khía cạnh, từ trang phục, kiến trúc nhà ở, đến văn học và nghệ thuật dân gian. Mọi thứ vẫn được giữ nguyên và bảo tồn cho đến ngày nay.
Một cơ hội đặc biệt để khám phá Tết Ngô và nét văn hóa độc đáo của người Cống diễn ra trong Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ 1 tại tỉnh Lai Châu. Trong khuôn khổ sự kiện này, tỉnh Lai Châu đã tổ chức một chương trình trình diễn đặc biệt để giới thiệu và tái hiện Tết Ngô của người Cống xã Nậm Khao, huyện Mường Tè.
Tết Ngô là một lễ hội diễn ra vào tháng 6 âm lịch hàng năm, khi mùa mưa đổ bắt đầu. Lễ vật cúng Tết Ngô được tổ chức bởi toàn bộ cộng đồng và bao gồm thịt heo, thịt gà, cơm ngô, bánh ngô, nấm rừng, rau bí luộc và cua. Cua được coi là loài động vật bảo vệ mùa màng. Khi hạt ngô được gieo xuống đất và mầm mọc, các loài chim, chuột, sóc đến phá hoại. Tại đây, cua sẽ dùng hai càng để đuổi chúng đi và bảo vệ mùa màng của họ.
Theo thầy cúng Chang Văn San, không ai biết Tết Ngô đã tồn tại từ bao giờ, chỉ biết rằng nghi lễ này đã được truyền từ đời này sang đời khác. Đây là dịp để người Cống trình báo với tổ tiên về những việc họ đã thực hiện trong năm qua. Họ cảm ơn tổ tiên đã phù hộ cho con cháu khỏe mạnh, chăn nuôi và sản xuất gặp nhiều thuận lợi. Đây cũng là dịp để tỏ lòng biết ơn đến tổ tiên và thần linh.
Ngoài nghi lễ tôn vinh tổ tiên và thần linh, sau khi hoàn thành nghi lễ, cộng đồng cùng nhau tham gia vào các hoạt động giải trí và thể thao. Gia đình trẻ và các chàng trai, gái trong bản cùng nhau tham gia đuổi thú. Họ dang rộng hai tay, nhảy quanh sân hội để đuổi chim chóc, thú rừng, và ma quỷ ra khỏi bản làng. Đây là một cách để tạo sự phấn khích và gia tăng hiệu nghiệm của nghi lễ.
Tết Ngô của người Cống không chỉ là một sự kiện tâm linh quan trọng mà còn mang những giá trị văn hóa truyền thống độc đáo của họ. Từ trang phục truyền thống, đặc sản ẩm thực, đến nghệ thuật và trò chơi dân gian, mọi thứ đều được thể hiện trong lễ hội này. Phục dựng Tết Ngô tại không gian của Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ 1 đã mang lại trải nghiệm đáng nhớ và là cơ hội để du khách trải qua các điệu múa dân tộc tươi vui và tìm hiểu về một nền văn hóa độc đáo mà ít người biết đến.
