Trong nhiều năm qua, tình trạng du lịch “đông nghịt người trong ba tháng, thưa thớt cả năm” vẫn là bài toán khó đối với nhiều địa phương, đặc biệt là những điểm đến nổi tiếng như Sầm Sơn (Thanh Hóa), Đà Nẵng hay Quảng Bình. Mô hình du lịch theo mùa khiến cơ sở hạ tầng bị quá tải ngắn hạn, hiệu quả kinh tế thiếu ổn định, và cơ hội phát triển dài hạn cho cộng đồng địa phương bị hạn chế. Tuy nhiên, nhiều nơi đã bắt đầu nhận ra rằng, muốn phát triển du lịch bền vững, không thể chỉ “sống nhờ mùa cao điểm”. Chuyển đổi mô hình từ du lịch mùa vụ sang du lịch bốn mùa không chỉ là xu hướng, mà đã trở thành một nhu cầu chiến lược.
Du lịch theo mùa: Lợi bất cập hại
Tại nhiều điểm đến ven biển, nhất là dọc các tỉnh miền Trung, mùa hè là “thời điểm vàng” của ngành du lịch. Khách đến đông, dịch vụ hoạt động hết công suất, mang lại doanh thu lớn trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, ngay sau cao điểm hè, thị trường rơi vào trạng thái trầm lắng. Cơ sở lưu trú hoạt động cầm chừng, nhân lực tạm nghỉ hoặc phải chuyển nghề, các nhà đầu tư thiếu động lực duy trì và nâng cấp dịch vụ.
Mô hình này không chỉ khiến hoạt động du lịch thiếu tính bền vững mà còn tạo ra áp lực không nhỏ cho môi trường và tài nguyên địa phương. Sự quá tải mùa cao điểm kéo theo tình trạng ô nhiễm, chất lượng phục vụ sụt giảm, trải nghiệm du khách bị ảnh hưởng. Trong khi đó, cả một khoảng thời gian dài trong năm, nguồn lực bị lãng phí và điểm đến dần mất đi sức cạnh tranh.
Văn hóa – di sản: Hướng mở cho du lịch bốn mùa
Một số địa phương đã tiên phong thay đổi cách làm du lịch, không chạy theo số lượng khách mùa cao điểm mà tập trung khai thác chiều sâu văn hóa bản địa. Hội An, Ninh Bình là hai ví dụ điển hình cho mô hình phát triển dựa vào di sản – văn hóa. Tại đây, chính quyền không chỉ đầu tư hạ tầng du lịch mà còn bảo tồn nghiêm túc các giá trị văn hóa, gắn chúng với trải nghiệm du khách một cách sinh động.
Du khách đến Hội An không chỉ vì phố cổ mà còn vì các hoạt động văn hóa quanh năm như đêm rằm phố cổ, lễ hội thả hoa đăng, trải nghiệm làm đèn lồng hay ẩm thực bản địa. Tại Ninh Bình, các di tích như cố đô Hoa Lư, chùa Bái Đính, cùng hoạt động chèo thuyền ở Tràng An được thiết kế thành sản phẩm du lịch trải nghiệm, kết nối tự nhiên – lịch sử – tâm linh, có thể khai thác quanh năm mà không phụ thuộc vào thời tiết hay mùa nghỉ.
Điểm chung ở các địa phương chuyển đổi thành công là sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Vai trò của người dân bản địa không chỉ là người phục vụ mà còn là chủ thể gìn giữ văn hóa, là người kể chuyện, là hạt nhân tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt của điểm đến.
Cần sự đầu tư bài bản và chiến lược dài hạn
Chuyển từ du lịch theo mùa sang du lịch bốn mùa không thể thực hiện trong ngày một ngày hai. Nó đòi hỏi một chiến lược tổng thể về sản phẩm, hạ tầng, truyền thông và nguồn nhân lực. Cần đa dạng hóa loại hình du lịch: từ nghỉ dưỡng, du lịch tâm linh đến du lịch nông nghiệp, chăm sóc sức khỏe, trải nghiệm làng nghề. Đồng thời, các lễ hội truyền thống cũng nên được khai thác hợp lý để tạo ra các “mùa lễ hội” mới ngoài mùa cao điểm.
Việc chuyển đổi cũng đặt ra yêu cầu về năng lực quản lý di sản. Không thể dùng di sản như một sản phẩm tiêu dùng nhanh. Bảo tồn phải đi kèm với khai thác hợp lý, đặt lợi ích cộng đồng và tính bền vững lên hàng đầu. Những bài học về thương mại hóa quá mức, phục dựng sai lệch hay làm du lịch “một lần rồi thôi” là điều các địa phương cần tránh.
Mở rộng lợi ích và nâng cao giá trị
Nếu được thực hiện đúng hướng, du lịch bốn mùa không chỉ giúp địa phương ổn định doanh thu, mà còn góp phần tạo việc làm, giữ gìn bản sắc văn hóa và nâng cao chất lượng sống cho người dân. Du khách cũng được tiếp cận với những trải nghiệm sâu sắc, thay vì chỉ “check-in rồi đi”.
Mô hình này cũng phù hợp với xu thế của du khách hiện đại – những người tìm kiếm sự kết nối, khám phá chiều sâu văn hóa và nghỉ ngơi dài ngày hơn thay vì chỉ nghỉ dưỡng ngắn hạn. Với tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú, Việt Nam hoàn toàn có khả năng phát triển du lịch bốn mùa nếu biết cách khai thác đúng hướng, đầu tư bài bản và phát huy nội lực cộng đồng.
Thay đổi mô hình du lịch không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là cơ hội để định hình lại bản sắc và tương lai của điểm đến. Từ những bài học thành công như Hội An, Ninh Bình, các địa phương như Thanh Hóa, Quảng Bình hay Đà Nẵng có thể học hỏi và chuyển mình mạnh mẽ hơn, hướng đến phát triển du lịch một cách toàn diện, bền vững và giàu bản sắc.
