Việt Nam sở hữu kho tàng di sản văn hóa phong phú với hàng ngàn di tích và danh thắng có giá trị đặc biệt. Những di sản này không chỉ là biểu tượng của lịch sử và bản sắc dân tộc mà còn mở ra tiềm năng du lịch bền vững, mang lại lợi ích kinh tế và cải thiện sinh kế cho cộng đồng địa phương. Thông qua bảo tồn và khai thác hợp lý, các di sản văn hóa đã góp phần xây dựng hình ảnh du lịch Việt Nam đầy sức hút.
Hiện Trạng Các Di Sản Văn Hóa ở Việt Nam
Tính đến giữa năm 2024, Việt Nam có 8 di sản được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, cùng với 133 di tích quốc gia đặc biệt, 3.628 di tích cấp quốc gia và gần 11.000 di tích cấp tỉnh. Những con số này thể hiện sự đa dạng và phong phú của di sản Việt Nam, từ các công trình kiến trúc cổ, danh lam thắng cảnh đến di tích lịch sử.
Sự bảo tồn và khai thác di sản không chỉ giúp duy trì giá trị văn hóa mà còn đóng góp vào phát triển kinh tế địa phương. Qua các chương trình bảo tồn, các hoạt động giáo dục và nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị di sản, người dân và du khách được tiếp cận sâu hơn với bản sắc văn hóa, thúc đẩy sự sáng tạo và phát triển các dịch vụ du lịch mới mẻ. Bên cạnh đó, khai thác hợp lý còn giúp tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho người dân bản địa và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Quần Thể Danh Thắng Tràng An: Mô Hình Thành Công của Du Lịch Di Sản
Một trong những minh chứng tiêu biểu về việc khai thác hiệu quả di sản là Quần thể danh thắng Tràng An tại Ninh Bình, di sản hỗn hợp văn hóa và thiên nhiên thế giới. Sau khi được công nhận vào năm 2015, lượng khách du lịch đến Tràng An tăng trưởng mạnh mẽ, góp phần tạo nên sự bùng nổ của ngành du lịch địa phương. Trong vòng vài tháng sau khi Tràng An được ghi danh, lượng khách du lịch đã tăng hơn 39%, và doanh thu từ du lịch cũng tăng tới 50,72%.
Trong 9 tháng đầu năm 2024, Ninh Bình đã đón gần 7,3 triệu lượt khách, đạt 97,28% kế hoạch năm, và doanh thu đạt 7.251 tỷ đồng, chiếm 87,89% kế hoạch năm. Điều đáng chú ý là mặc dù lượng khách rất đông, nhưng các giá trị toàn cầu và giá trị văn hóa của di sản vẫn được bảo vệ nghiêm ngặt. Để đạt được điều này, Quần thể danh thắng Tràng An đã thực hiện mô hình phát triển du lịch bền vững, kết hợp giữa bảo tồn và khai thác di sản.
Không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn cảnh quan và kiến trúc, Quần thể danh thắng Tràng An còn giúp nâng cao đời sống cho cộng đồng địa phương. Trong đó, có khoảng 7.000 phụ nữ địa phương (chiếm 90%) tham gia vào các hoạt động như chèo đò, đảm bảo vệ sinh và an ninh khu vực di sản, qua đó tạo thêm sinh kế ổn định cho người dân. Mô hình này không chỉ là bảo tồn di sản mà còn mang lại giá trị kinh tế và xã hội lớn lao, góp phần xóa đói giảm nghèo tại khu vực.
Những Mô Hình Khai Thác Di Sản Sáng Tạo tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám và Dinh Độc Lập
Ngoài Tràng An, nhiều di tích khác tại Việt Nam cũng đã có những bước đi sáng tạo trong việc khai thác du lịch di sản. Ví dụ, Văn Miếu – Quốc Tử Giám tại Hà Nội đã triển khai chương trình “Tinh hoa đạo học,” một trải nghiệm ban đêm đầy sáng tạo. Chương trình này áp dụng công nghệ hiện đại để kết nối câu chuyện lịch sử với du khách, giúp họ hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa của di tích. Công nghệ 3D Mapping và các “cụ rùa AI” tương tác thú vị đã thu hút nhiều sự chú ý, đồng thời, các hoạt động quảng bá trên mạng xã hội cũng giúp chương trình tiếp cận với đối tượng khách đa dạng hơn.
Ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám, cho biết kết quả tích cực của chương trình “Tinh hoa đạo học” đã chứng minh sự thành công của việc áp dụng công nghệ trong du lịch di sản. Ngoài ra, đội ngũ nhân viên cũng được đào tạo để phục vụ chuyên nghiệp hơn, nâng cao trải nghiệm cho du khách.
Dinh Độc Lập, một di tích lịch sử đặc biệt tại TP. Hồ Chí Minh, cũng là một ví dụ về khai thác di sản bền vững. Triển lãm trong khuôn viên Dinh Độc Lập, tổ chức trong một biệt thự cổ từ thời Pháp thuộc, đã thu hút gần 350.000 lượt khách mỗi năm. Với hơn 500 hiện vật và tư liệu lịch sử, không gian này tái hiện quá trình hình thành và phát triển của chính quyền Pháp tại Nam Kỳ. Điều này không chỉ mang lại giá trị văn hóa mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế qua doanh thu từ vé tham quan.
Khai Thác và Bảo Tồn Di Sản: Những Bài Học Quan Trọng
Những thành công như trên chứng minh rằng việc bảo tồn di sản không chỉ là giữ gìn giá trị văn hóa mà còn là cơ hội phát triển kinh tế. Để có thể khai thác di sản hiệu quả và bền vững, cần có sự đầu tư bài bản, cách truyền tải câu chuyện di sản hấp dẫn, và sự phối hợp giữa các bên liên quan.
Đề Xuất Cho Phát Triển Du Lịch Di Sản Bền Vững ở Việt Nam
- Ứng dụng công nghệ vào trải nghiệm di sản: Việc sử dụng công nghệ hiện đại như thực tế ảo, 3D Mapping và trí tuệ nhân tạo (AI) để mang đến trải nghiệm sống động cho du khách. Những công nghệ này không chỉ giúp du khách hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa mà còn thu hút giới trẻ.
- Đào tạo nguồn nhân lực địa phương: Nhân viên làm việc tại các điểm di sản nên được đào tạo về lịch sử, văn hóa và kỹ năng phục vụ du lịch. Điều này giúp nâng cao trải nghiệm cho du khách và tạo nên hình ảnh chuyên nghiệp cho điểm đến.
- Phát triển mô hình du lịch cộng đồng: Như mô hình tại Tràng An, du lịch cộng đồng không chỉ giúp người dân địa phương có thu nhập ổn định mà còn giúp bảo tồn văn hóa truyền thống. Việc người dân tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch giúp tạo ra mối liên kết bền vững giữa du lịch và bảo tồn.
- Quản lý lượng khách tham quan: Để đảm bảo sự bền vững của di sản, cần có kế hoạch quản lý lượng khách phù hợp để tránh tình trạng quá tải. Các biện pháp như đặt vé trước, giới hạn số lượng khách theo giờ và hướng dẫn du khách tham quan có ý thức bảo vệ môi trường sẽ góp phần bảo tồn di sản.
Di sản văn hóa là tài sản quý báu và là tiềm năng du lịch to lớn của Việt Nam. Việc bảo tồn và khai thác hợp lý các di sản này không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn mang lại lợi ích kinh tế và xã hội bền vững. Các mô hình như Tràng An, Văn Miếu – Quốc Tử Giám hay Dinh Độc Lập là minh chứng cho thấy nếu được đầu tư đúng cách và khai thác sáng tạo, di sản văn hóa có thể trở thành nguồn thu kinh tế dồi dào, đồng thời mang đến trải nghiệm ý nghĩa cho du khách.
